KNjAŽEVAC

Knjaževački kraj je naseljen u vreme praistorije, o čem svedoče staništa u Baranici, Škodrinom polju, Dubravi i dr., kao i pećinski crtež konjanika u Gabrovnici i drugi mnogobrojni arheološki nalazi.
Antički hroničar Plinije (II vek n.e.) beleži ovaj prostor kao deo rimske provincije Mezija u kojoj žive Mezi, Tračani, Dardanci, Tribali, Timahi, koji su simbiozom (staoanjem) sa slovenskim plemenima stvorili ovdašnje starosedelačko stanovništvo Timočana, zvano Putuklije.
Rimsko utvrđenje Timacum Minus, kod sela Ravna, s otkopanim bedemima, delovima civilnog naselja, bogatom nekropolom, objašnjava period istorije knjaževačkog kraja do vremena srednjeg veka. U samom gradu su pronađeni ostaci i drugog poznatog kasnoantičkog grada Timacum maius.
U rimskoj putnoj karti iz IV veka, Knjaževac je zapisan pod nazivom Timaco Maiori, naselje koje je nastalo na temeljima utvrđenja Veliki Timok na brdu Zdanije (sadašnja crkva „Sveti Đorđe“).
Iz perioda srednjeg veka potiču gradovi Ravna i Koželj, crkva Svete Bogorodice u Gornjoj Kamenici i manastir Svete Trojice u Donjoj Kamenici, građene u XV veku, kao i prvi trag naziva mesta Gurgusovac.
U starijoj literaturi, ovo naselje se naziva Kolumbija, dolazi od latinske reči columba, što znači golubica i pravi prevod Golubac, mada za ovaj naziv nema arheoloških i pisanih potvrda. Uporedo s njim, upotrebljavao se veoma dugo i naziv Gurgusovac, pod kojim imenom se pominje u turskim popisima iz 1455. Narodna legenda kaže da je ovaj naziv dat po golubovima grivašima.
Turci su ovaj kraj osvojili 1396. i pripojili ga Vidinskom pašaluku. Iz vremena turske vlasti ima malo podataka. Zapis iz XVII veka bliže beleži ondašnji Gurgusovac kao vojno utvrđenje s palisadima i topom, s 46 turskih i 120 hrišćanskih kuća.
Prvi srpski ustanak, knjaževački kraj je zahvatio 1807. kad je Hajduk Veljko napao Gurgusovac, ali ga nije mogao zauzeti, sve do srpsko-ruske pobede na Malajnici. Posle srpskog poraza na Čegru, Turci ponovo osvajaju Gurgusovac. Padom Srbije 1813 - propašću Prvog srpskog ustanka - pao je i Gurgusovac koji je ponovo bio priključen Vidinskom pašaluku, sve do oslobođenja od Turaka i pripajanja matici Srbiji 1833. Gradu je ostala Gurgusovačka kula, zloglasni zatvor za političke zatvorenike, poznatiji kao „Srpska bastilja“. Kula je zapaljena naredbom knjaza Miloša Obrenovića, pa su, njemu u čast, građani 1859. promenili naziv grada u Knjaževac.
Teške ekonomske prilike posle rata, raspisivanje novih poreza za prugu Beograd – Niš i naoružanje vojske, kao i neposredno političko stanje u zemlji, dovelo je do Timočke bune 1883. Neposredan povod za bunu, bio je prikupljanje oružja od narodne vojske te je buna zahvatila i Knjaževac i Sokobanju u oktobru 1883. a jedan od pokretača bune je Knjaževčanin Aca Stanojević.
Knjaževčani su se pokazali kao dobri borci kroz sve ratove koji su zahvatili ove krajeve, kao Srpsko-bugarski rat, Balkanski, Prvi svetski rat. Prilikom povlačenja srpske vojske 1915, Knjaževčani su se posebno istakli u borbama za odbranu Beograda. XIV puk u sastavu II armije prilikom proboja Solunskog fronta 1918. kao prethodnica - prešao je Drinu i prvi ušao u Sarajevo i stigao do Jadranskog mora, a po završetku rata, zastava XIV puka je odlikovana Karađorđevom zvezdom.
Period između dva rata će ostati upamćen po primetnom razvitku knjaževačke opštine, otvaranju raznovrsnih zanatskih radnji i radionica, kao i prvi industrijski kapaciteti: kožara, ciglana, vinski podrum, tako da Knjaževac dobija sve elemente gradske sredine.
Drugi svetski rat u Knjaževcu je započeo demonstracijama protiv potpisivanja pakta o pristupanju Jugoslavije Trojnom paktu 25/27 marta 1941. i nemačkom okupacijom grada 11. aprila 1941. i bugarske okupacije Budžaka. Posle dugih borbi s Bugarima i nemcima Knjaževac je konačno oslobođen 10. oktobra 1944.
Ubrzan razvitak počinje 1960.godine kada se izgrađuju i industrija konfekcije „Branka Dinić“, fabrika obuće „Leda“, industrija traktora i mašina IMT, Timočka industrija nameštaja „Tina“, a vinski podrum prerasta u PPK „Džervin“.
Iz svega proističe da je period od 1970. do 1985. godine najznačajniji u dosadašnjem razvoju Knjaževca i to po svim elementima privrednog i društvenog razvoja. U tom periodu podignuti su objekti po kojima se prepoznaje Knjaževac, a to su: Dom kulutre, Dom zdravlja, Predškolska ustanova sa mrežom vrtića, više stambenih blokova, a što se tiče kulturne javnosti Knjaževac je najpoznatiji po republičkoj smotri, Festivalu kulture mladih Srbije, koji je uspostavljen 1962. godine, a koji traje i danas...
Opština Knjaževac se nalazi u istočnom delu Srbije, uz granicu s Republikom Bugarskom i ulazi u sastav Timočke krajine. Nalazi se na severnoj geografskoj širini od 43°20` do 43°45` i istočnoj geografskoj dužini od 22°11` do 22°41`.
Opština se prostire na površini od 1.202 km2 i po veličini je četvrta u Republici Srbiji. Pretežni deo opštine Knjaževac pripada brdsko – planinskom području.
Najviša tačka na teritoriji opštine je Midžor na Staroj planini (2.169m nadmorske visine), koji je i najviši vrh u Republici Srbiji. Najniža tačka je 176m nadmorske visine i nalazi se u knjaževačkoj kotlini. Područje opštine obuhvata 86 naselja, od čega je 85 seoskih naselja. Sam grad se nalazi na sastavu Trgoviškog i Svrljiškog Timoka koji zajedno čine Beli Timok, koji teče ka Zaječaru i zajedno sa Crnim Timokom čini Timok, po kome je i sama Timočka krajina dobila naziv.
U opštini Knjaževac živi 37.172 stanovnika, od čega 19.705 u gradu (podaci iz poslednjeg popisa stanovništva 2002). Prosečna gustina naseljenosti je 31 stanovnik po km2, što je svrstava u retko naseljene opštine.
Knjaževac je s drugim gradovima povezan drumskim i železničkim saobraćajem.
Područje opštine obuhvata 86 naselja od čeg je 85 seoskih naselja.
U opštini Knjaževac živi 44.036 stanovnika od čega 19.705 u gradu (podaci iz poslednjeg popisa stanovništva 1991). Prosečna gustina naseljenosti je 36 stanovnika po km², što je svrstava u retko naseljene opštine.

oOo