U ovim danima oruzanog ustanka protiv nemackog i bugarskog okupatora i borbe vodjene uporedo i protiv domacih izdajnika i kvislinga, narod Sokobanje odazvao se pozivu Komunisticke partije i druga Tita da se sa oruzjem u ruci bori za svoju slobodu.
Vec od prvog dana ustanka ljudi stupaju u Ozrenski narodnooslobodilacki partizanski odred. Samo u prve dve godine narodnooslobodilackog rata u Ozrenski, Svrljisko –nisavski i Timocki odred stupilo je 36 boraca, a preko 150 u partizanske desetine. Za malu Sokobanju to je bio veliki broj.
Sokobanja je u revoluciji dala velike zrtve – 419 ljudi iz ovog kraja polozilo je svoje zivote za nacionalno i socialno oslobodjenje. Bili su to: 21 vojnik bivse jugoslovenske vojske Kraljevine Jugoslavije, 249 aktivnih boraca partizanskih odreda i narodno oslobodilackih brigada i 149 zrtava fasistickog terora. Godine 1941. i 1942. poginulo je preko dvadeset boraca, najvecim delom predratnih clanova KPJ i SKOJ-a, onih koji su u prvim danima ustanka stupili u Ozrenski partizanski odred. U druge dve ratne godine 1943. i 1944. poginulo je 229 boraca u sastavu narodno oslobodilackih brigada, boreci se u zavrsnim operacijama za konacno oslobodjanje zemlje.
Godine rata bile su teske. Kroz Sokobanju su prolazili pripadnici raznih grupacija: cetnici, partizani, Nemci, Bugari, nedicevci, ljoticevci, belogardejci...
Sokobanjski rodoljubi poceli su pripreme za oruzani ustanak protiv okupatora jos u aprilu 1941. godine. Proglas za opstenarodni ustanak ovog kraja objavljen je 12.jula
U julu se osniva Partisko poverenistvo KPJ za sokobanjski srez. Za sekretara je imenovan Aleksa Markisic, sa zadatkom da priprema narod i partiske organizacije, a Dimitrije Dragovic da osniva partizanske odrede, dok je za politicki i ideoloski rad zaduzen Vladislav Popovic.
Markisic je u timdanima upcivao narodu pruke: - „ Rat nije zavrsen! On tek sad pocinje!“
U predvecerje 18. jula vec je osnovan partizanski odred koji je krenuo na planinu Ozren. Bili su to prvi partizani na podrucju Niskog okruga. U noci izmedju 1. i 2. avgusta ova partizanska grupa, zajedno sa ostalim grupama iz Niskog okruga obrazuje partizansku jedinicu. Drugog avgusta 1941.godine, formiran je Ozrenski narodnooslobodilacki partizanski odred cijije prvi komandant postao Dimitrije Dragovic, a partizanski rukovodilac Aleksa Markisic – Pavle. Do kraja oktobra iste godne u odredu su 32 borca iz sokobanjskog kraja. Uporedo sa jacanjem odreda obavljaju se pripreme za uvodjenje narodne vlasti. Osnivaju se mesne desetine partizanskih jedinica. Krajem oktobra partizanske jedinice vrse upad u Sokobanju, a iz okrsja izlaze bez gubitka.
Krajem novembra u odredu su vec 104 boraca. Dolazi do teskog okrsaja sa nedicevcima. Zbog izdaje bio je otkriven partizanski polozaj. Partizani su u ovom sukobu imali teske gubitke. Tesko je tada bio i ranjen komandant Dimitrije Dragovic. Od zadobijenih rana preminuo je 27. hovembra 1941 godine. Posle tog okrsaja neprijatelj sprovodi nezapamcen teror nad narodom.
Pocetkom februara 1942. godine zbog izdaje stradaju Aleksa Markisic i Rajko Vicentijevic, a njihova tela bivaju izlozena kod starog amama gde se sada nalazi spomen ploca.
Nove represije vrse se nad nevinim narodom:masovna streljanja, hapsenja i mucenja.
S prolecem 1942.godine stize da u ovaj kraj ojaca partizanske jedinice Momcilo Popovic – Ozren, sekretar Sreskog komiteta KPJ za Aleksinacki srez. Obnavlja se i siri odred. U selima se kao pocetkom ustanka osnivaju partizanske desetine.
Teror neprijatelja pojacava bugarska ofanziva. Pocinju potere zaOzrenskim i Svrljiskim partizanskim odredom.U Sokobanjskoj kotlini koncentrisu se cetnici. Kad Bugarima ne uspeva da pohvataju partizane, svete se golorukom narodu. Novi nalet neprijatelja 3. februara 1943.godine, razbija aleksinacko-sokobanjsku grupu, a zbog izdaje gine Momcilo Popovic-Ozren. Odred znatno slabi, ostaje bez rukovodstva, ali ne klone duhom. Partizanski rat se nastavlja. Odred ponovo brojcano jaca. Sire se i preduzimaju nove akcije. Neprijatelj i ne sanja odakle sve stizu partizanski borci.
Poslednje godine rata borbene jedinice partizanskih odreda predstavljaju veliku snagu. Neprijatelj zavodi jos veci teror.
Maja 1944.godine pocinje odlucna bitka za oslobodjenje Sokobanje i citave kotline. Glavni stab narodnooslobodilacke vojske i partizanskih odreda Srbije doneo je odluku da Deveta srpska brigada i Niski NOP, pojacani odredom iz Toplice, predju u istocnu Srbiju.
Novo osnovana 23. srpska divizija NOBJ krece 20. juna put Ozrena u konacni obracun sa okupatorskim snagama u ovom kraju. Partizani na prilazima Sokobanje u prvoj akciji likvidiraju „narodne izdajnike“.
Sokobanja je oslobodjena – 14. avgusta 1944.godine. Prvi oslobodioci bili su borci 14. srpske narodnooslobodilacke brigade.
Narod Sokobanje otpoceo je nov zivot u slobodi.
