Pravila nasleđivanja u srednjovekovnoj Srbiji

U srednjovekovnoj Srbiji, kao i u Rusiji, u početku je, izgleda, vladalo načelo seniorata. Tako se sinovi raškog velikog župana Uroša I jedan za drugim menjaju na vlasti u toku 12. veka: Uroš II, pa Predislav, onda Beloš i, na kraju, Desa.
Stefan Nemanja odstupa od starih pravila i, po vizantijskom uzoru, za naslednika bira najpogodnijeg (ili najsposobnijeg), a ne najstarijeg sina, odnosno, srednjeg sina Stefana, a ne prvorođenog Vukana.
Ovo je izazvalo rat među braćom.
Posle 1200. u redu nasledstva u Srbiji, opaža se borba između domaćeg seniorata i vizantijske institucije savladara, to jest naznačenih budućih naslednika prestola. U Srbiji su naslednici izvesno vreme dobijali vlast u Zeti. Braća i stričevići često vode međusobne ratove, a ponekad ratuju i sinovi s očevima, onako kao i ugarski Arpadovići, savremenici Nemanjića.
Od deset vladara iz kuće Nemanjića - polovina je bila zbačena s vlasti! Od smrti kralja Stefana Prvovenčanog do kralja Milutina - svi su nasilno izgubili vlast. Tako se kralj Dragutin pobunio protiv svog oca, kralja Uroša kog je i porazio, ali je nekoliko godina, kasnije i sam morao da ustupi presto bratu Milutinu.
Milutin je bio oprezniji, pa je uspeo da se održi kao kralj do kraja života. Doduše, cena ovog - bilo je oslepljivanje rođenog sina - Stefana Dečanskog - kao i rat za nasleđe koji je pokrenut odmah posle Milutinove smrti između tri pretendenta na presto - Konstantina, Vladislava i Stefana Dečanskog. Pobedio je ovaj poslednji tvrdeći da mu je sam Bog pomogao vrativši mu vid. Ipak, Stefanova sudbina, bila je verovatno najtragičnija među Nemanjićima. On je ostao poluslep posle neuspešne pobune protiv oca da bi desetak godina kasnije izgubio presto i glavu - pošto ga je porazio sin Dušan.
Posle izumiranja Nemanjića - knez Lazar je stekao prvenstvo među srpskim velikašima borbom i ugledom, ali i dinastičkim vezama s prethodnom vladarskom lozom preko žene Milice koja je bila potomak Stefana Nemanje preko njegovog najstarijeg sina Vukana...

Potomstvo kneza Lazara

Knez Lazar i kneginja Milica, imali su sposobnu i darovitu decu. Lazarev najstariji sin i naslednik, nezaboravan despot Stefan Lazarević, graditelj je srednjovekovnog Beograda, državnik, darovit pisac. Koliko je poznato, knez Lazar i Milica imali su najmanje pet kćeri i dva sina: pored Stefana, imali su i Vuka koji je, kao i njegov otac, stradao od turske ruke.
Sve Lazareve kćeri, bile su udate za vladare susednih zemalja ili moćne velikaše: Mara za Vuka Brankovića, gospodara Kosova, Dragana za bugarskog cara Ivana Šišmana, Teodora za mačvanskog i hrvatskog bana Nikolu II Gorjanskog, Jelena za Đurđa Balšića, gospodara Zete, a kasnije za Sandalja Kosaču, gospodara Huma (Hercegovine). Najmlađa, Olivera, bila je „žrtvovana” nakon Kosovske bitke i poslata u harem turskog sultana Bajazita I „kako bi bilo spaseno stado hristoimeno”.
Marino i Jelenino potomstvo može da se prati tokom dužeg razdoblja. Životi njihovih potomaka čine istoriju srpskih, pa i južnoslovenskih zemalja u vreme ogorčene i, najčešće, bezuspešne borbe za odbranu od Turaka.
Marin sin i unuk kneza Lazara i Milice - despot Đurađ Branković - imao je sa svojom ženom Jerinom najmanje sedmoro dece i bar deset nama poznatih unuka! Ukazaćemo samo na neke veze koje su Brankovići uspostavili, naročito posle pada srpske despotovine, putem kojih su postali preci mnogobrojnih evropskih plemićkih porodica.

Evropsko potomstvo Brankovića

Lazar, sin despota Đurđa, koji je i sam bio srpski despot od 1456. do 1458, u najtragičnije doba srpske istorije, pred završni pad srpske države, oženio se 1446. Jelenom Paleolog. Zanimljivo je da su se u ovom braku despota Lazara i Jelene ponovo sastale dve linije koje potiču od sinova Stefana Nemanje. Jelena Paleolog, bila je daleka potomkinja kralja Stefana Prvovenčanog (u devetom kolenu), a njen muž Lazar Branković, preko prababe Milice, daleki potomak starijeg Nemanjinog sina Vukana (u osmom kolenu).
Iz braka Lazara Brankovića i Jelene Paleolog, rođene su tri kćeri. Kao i mnogi drugi potomci despota Đurđa Brankovića, nijedna od tri kćeri despota Lazara nije imala srećan život. Kao da je usud srpske despotovine pratila i tragedija u samoj porodici despota Đurđa.
Najstarija Jelena (ili Jelača, ili Marija) udala se sa samo 12 godina za čoveka u čijoj su se sudbini stekle istorijska nesreća srednjovekovne Srbije i srednjovekovne Bosne. Bio je to Stefan Tomašević, poslednji vladar slobodne Srbije (srpski despot u toku samo dva meseca), kog su Turci pogubili kao poslednjeg kralja Bosne (1463). Jelena je ostala udovica sa samo 16 godina. Više se nije udavala.
Dve druge kćeri Lazara Brankovića, ostavile su potomstvo u italijanskim plemićkim porodicama sve do naših dana.
Kći Irina, udala se za Jovana, sina velikog albanskog i balkanskog junaka Đurđa Kastriota - Skenderbega. Jovan je u Italiji nosio titulu - vojvoda di Sen Pjetro di Galatina. U tom braku, rođen je sin po imenu Ferante koji se prezivao Kastriota Skenderbeg. On nije imao muške dece, ali je ostavio kćer Irinu-Mariju koja se udala za Pijetra Antonija, princa od Bisinjana, iz porodice Sanseverino. Potomci iz ovog braka, pripadali su italijanskim i nemačkim plemićkim porodicama: Di Kapua, Pinjateli, Darenberg, Vindiš-Grec, Ursel i De Lin.
Najzad, treća kćer despota Lazara Brankovića i Jelene Paleolog, zvala se Milica (verovatno po praprababi?), a udala se, 1463, za grofa Leonarda III od Santa Maure, iz znamenite porodice Toko. Ti grofovi, poreklom iz Napulja, vladali su na ostrvima Kefalonije u Egejskom moru. Venčanje je održano u Dubrovniku, 1. maja 1463. godine - deceniju posle tragičnog pada Carigrada. Mladoženja nije bio prisutan, nego je venčanje obavljeno preko predstavnika. Zabeleženo je da je nevesta, kojoj je bilo jedva četrnaest godina, dobila miraz u biserima, dragom kamenju i zlatu u vrednosti od devet hiljada dukata. Milica nije dugo živela. Umrla je na porođaju, sa šesnaest godina, ostavivši jednog sina, Karla III Toka. Porodica Toko je opstala sve do 20. veka. Miličini potomci, pripadali su italijanskim porodicama Kavanilja, Karačolo - vojvodama od San Vita, Kolona i Dentiče.
Pomenućemo, još, neke potomke Brankovića. Na primer, Marija, unuka despota Đurđa Brankovića a kći Stefana Slepog, udala se u čuvenu italijansku porodicu Paleolog-Monferato koja je vodila poreklo od vizantijskih careva Paleologa. Njen muž, zvao se Bonifacije V markiz od Monferata. Brak je sklopljen u julu 1485. godine posredstvom, i na zauzimanje, nemačkog cara Fridriha III koji je lično prisustvovao venčanju. Marija je u braku bila samo osam godina. Sinovi iz ovog braka Giljelmo IX i Đanđorđo Sebastijan, bili su poslednji muški članovi porodice Paleolog-Monferato. Po ženskoj liniji, nasleđe porodice Paleolog-Monferato, prešlo je, posredstvom Marijine unuke Margarete i njenog muža Federika II Gonzaga, na još čuveniju porodicu vojvoda od Mantove. Ova porodica, bila je u bliskom srodstvu s najvišim vladarskim kućama u Evropi kao što su: Loren, Never, Habzburg i druge. Po ovoj liniji, i car Franc I (umro 1765. godine), oženjen austrijskom caricom Marijom Terezijom Habzburg, potomak je u 11. kolenu Vuka Brankovića i Mare Lazarević. Po istoj liniji, austrougarski prestolonaslednik Franc Ferdinand, ubijen u Sarajevu, bio je potomak u 17. kolenu kneza Lazara Hrebeljanovića.

Da li je Gavrilo Princip mogao i da sanja, onog kobnog vidovdanskog jutra, da je njegova žrtva, nadvojvoda Franc Ferdinand - u stvari direktan potomak vidovdanskog junaka s Kosova - kneza Lazara?


Pet kćeri despota Jovana

Posebno su brojne veze po Evropi koje su uspostavljene brakovima pet kćeri Jovana (umro 1502), poslednjeg despota iz kuće Brankovića, i njegove žene Jelene iz kuće Jakšića. Jovan je nosio titulu despota zajedno s bratom Đorđem koji se zamonašio kao monah Maksim i postao mitropolit Beograda. Jovan se hrabro borio protiv Turaka, više puta prodirući s vojskom preko Save i Dunava, u Srbiju i Bosnu. Jovanove kćeri, poudavale su se po celoj srednjoj i istočnoj Evropi, od Poljske i Ukrajine, preko Moldavije do Vlaške i Ugarske.
Bliže našem prostoru, despoti Brankovići mogu tako da se računaju i među pretke poznatih ugarsko-hrvatskih velikaških porodica Zrinskih (Zrinji) i Frankopana (Frangipani). Naime, jedna od kćeri despota Jovana, koja se zvala Marija, udala se za grofa Ferdinanda Frankopana. Njihova kći Katarina Frankopan, udala se za čuvenog hrvatskog bana i ugarskog junaka Nikolu Zrinjskog (Mikloš, grof Zrinji), koji je herojski poginuo u odbrani Sigeta od Turaka 1561. Iz ovog braka potiče i poslednji Zrinski - ban Petar IV, kome je 1621. odrubljena glava zbog pobune protiv Habzburga.
Jelena (još jedna od brojnih Jelena iz srpske istorije!), druga kći despota Jovana, bila je udata za Petra IV Rareša, gospodara Moldavije (1527-1547). Iz ovog braka, potekao je niz moldavsko-vlaških gospodara iz porodica Lapušnjeanu, Čoban Basaraba, Mohila kao i poljskih velikaša i kneževa Potocki, Jablonovski, Sapieha...
Treća kći despota Jovana, zvala se Hana (umrla 1578) i bila je udata dva puta u tadašnjoj Poljskoj. Prvi muž, bio joj je Fedor, volinski maršal iz čuvene porodice Sangusko, s kojim je imala i sina Romana Sangusko - on je bio i vojvoda vroclavski i litvanski ratni ataman. Roman je u petom kolenu bio predak Stanislava I Leščinskog, kralja Poljske, čija se prelepa kći Marija Leščinska udala za Luja XV od Burbona, kralja Francuske. Po ovoj liniji, i poslednji francuski kraljevi iz kuće Burbona, bili su potomci Brankovića, odnosno, Nemanjića.
Četvrta kćer despota Jovana, po imenu Marija Magdalena, takođe je bila udata za poljsko-litvanske velikaše. Njen prvi muž, bio je knez Aleksandar Čartorijski, volinski vojvoda i potomak litvansko-poljskih i ukrajinskih vladara iz kuće Jageloviča. Kao njeni potomci, mogu da se navedu kneževi Višnjovjecki, Čartorijski, Sapieha, Šimkovič i drugi.
Najzad, peta kći despota Jovana, po imenu Despina Milica, bila je udata za vlaškog vojvodu Nagoja V Basarabu s kojim je imala petoro dece i potomstvo u Vlaškoj i Trasilvaniji.

oOo